Release-notes HORA 2.0

Versie door Apaans (overleg | bijdragen) op 1 nov 2018 om 14:00


De HORA is een (referentie-)architectuur die volop in ontwikkeling is. Dat impliceert dat er regelmatig feedback gegeven wordt, verbeteringsvoorstellen worden goedgekeurd en dat deze worden verwerkt in deze wiki.

De huidige aanpassingen, nu in 2018, zijn fundamenteel: er zijn nieuwe archimate-concepten toegevoegd, relaties zijn verschoven, sommige relatietypes zijn veranderd, etc. Dat maakt dat we dit als een major release beschouwen, compleet met release-notes en zullen ingaan op het bijbehorende metamodel (alias kennismodel).
Als je op die manier grondig door een bouwwerk heengaat, kom je ook wat ongemakken ("ruimte voor verbetering") tegen. Duidelijke onjuistheden hebben we gerepareerd, maar inhoudelijk wilden we niet te veel wijzigen; dat laten we over aan toekomstige (minor) releases.
Hieronder een beschrijving van alle wijzigingen naar HORA 2.0 toe. We wensen iedere instelling binnen het Hoger Onderwijs (en wellicht erbuiten) veel gemak toe bij het gebruik van de vernieuwde HORA!

De werkgroep HORA 2.0:
Arjen ter Horst, Mark de Jong, Patrice van der Kallen, Albert Paans, Henk Schouten
29 oktober 2018

Hoofdlijnen

Dit zijn de aanpassingen op hoofdlijnen in HORA 2.0 (29 oktober 2018):

1. Meta-modellen, modelleertaal en Archimate-bestand
Er was geen metamodel van de HORA; deze is nu achteraf gedocumenteerd voor HORA 1.0 en nieuw opgezet voor HORA 2.0.
Verder wordt, met ingang van HORA 2.0, versie 3.0 van de Archimate-specificatie toegepast. Voor de HORA levert dit kleine verschillen op, namelijk bij de "gebruikt-door" en de "toegekend aan" relaties. De "gebruikt-door"-relatie heet nu "bedient" en de "toegekend-aan"-relatie wordt iets anders getekend.
2. Meer detaillering bij de Bedrijfsfuncties
De relaties van de Hoofdbedrijfsfuncties naar Informatie-objecten en de applicatielaag zijn verschoven naar de (deel)Bedrijfsfuncties. Dit geeft meer details en daarmee toegevoegde waarde voor de HORA-gebruikers.
3. Verfijning van de Applicatielaag
De applicatiecomponenten in HORA 1.0 beschreven zowel een systeem als een functie. Sommige functionaliteiten komen in meerdere systemen voor, hetgeen niet gemodelleerd kon worden binnen HORA1. Daarom is nu de applicatiefunctie toegevoegd, waarbij de relaties van de applicatiecomponent zijn verschoven naar de applicatiefunctie. Verder zijn externe applicaties (van derde partijen) apart opgenomen in het metamodel en toegekend aan een nieuw HORA-domein.
4. Sterkere ArchiMate-relaties
Een aantal relaties zijn sterker gemaakt, omdat dit functioneel ook terecht was. Zo was er een groepeert-relaties tussen hoofd- en deel-bedrijfsfunctie, terwijl die bedrijfsfuncties echt behoren bij die ene Hoofd-bedrijfsfunctie. Zo zijn ook de associatie-relaties tussen bedrijfsfunctie en bedrijfsproces aangescherpt, evenals tussen de applicatiecomponenten onderling.
5. Kennis van diagrammen meegenomen naar het metamodel
In de wiki-diagrammen kwamen diverse concepten en relaties voor, die niet waren opgenomen in de semantische wiki. Deze zijn nu grotendeels opgenomen in het ArchiMate-model en -bestand, waaruit de semantische wiki nu voortaan gegenereerd wordt. Een nieuw concept hierbij is het Group-concept voor HORA-domein, de grijze vlakken in de afbeeldingen. Een relatie die alléén voorkwam in de afbeeldingen, was de groepeert-relatie tussen informatie-objecten; deze is nu toegevoegd aan het metamodel en het ArchiMate-bestand.
6. Overige aanpassingen
De werkgroep heeft ernaar gestreefd om het aantal inhoudelijke aanpassingen over te laten aan volgende werkgroepen. Er zijn - noodzakelijkerwijs - toch wel enkele aanpassingen doorgevoerd, bv. door concepten te hernoemen (o.a. de externe applicaties) en enkele onjuiste relaties te corrigeren. Deze verschillen zijn gedocumenteerd, inclusief aanpassingen die tussen 2013 en 2018 wel in de wiki waren doorgevoerd, maar niet in het ArchiMate-bestand.
7.Voorbereid op komende aanpassingen
Het Architectenberaad-HO wil graag een slag maken rondom het procesmodel (de Bedrijfsprocessen). De aanpassingen in het metamodel zijn nu aangebracht, maar de huidige processen (elementen en relaties) zijn inhoudelijk gehandhaafd.
Een andere verwachte uitbreiding is de Technologie-functie. De inhoudelijke uitwerking moet in een latere release worden meegenomen, maar de bedachte model-uitbreiding is alvast opgenomen in het uitgebreide metamodel.

Generieke wijzigingen door aanpassing van het metamodel

Om te kunnen toelichten hoe de HORA nu is veranderd, is (alsnog) het metamodel van HORA 1 beschreven, gebaseerd op het Archimate-bestand van 2013:

HORA1-metamodel.jpg
Metamodel HORA 1.0

In dit HORA1-metamodel zijn vijf verschillende ArchiMate-concepten toegepast, waarbij de Bedrijfsfuncties en Bedrijfsprocessen op twee niveaus waren uitgewerkt. Daarnaast had HORA1 al een redelijk scala aan diverse relaties.

Het HORA2-metamodel is als volgt:

HORA2-metamodel.jpg
Metamodel HORA 2.0

De verschillen tussen HORA1 en HORA2 zijn als volgt:

Verschil Toelichting
Groep-concept De HORA-domeinen (zoals Sturing, Onderwijs, Bedrijfsvoering) waren wel visueel zichtbaar op de wiki (grijze vlakken), maar geen onderdeel van het semantische deel, noch opgenomen in het Archimate-bestand.

Deze HORA-domeinen zijn nu toegevoegd als Groep. Deze Groepen aggregeren de Bedrijfsobjecten, (hoofd)Bedrijfsfuncties en de Applicatiecomponenten, waarbij deze elementen - in principe - in exact één Groep zitten.

Bedrijfsfuncties onderling De aggregatie-relatie tussen de (hoofd)Bedrijfsfuncties en de (deel)Bedrijfsfunctie is versterkt naar een compositie-relatie, omdat iedere (deel)Bedrijfsfunctie echt behoort bij één bepaalde (hoofd)Bedrijfsfunctie.
Detaillering Bedrijfsfuncties De toegang-relatie naar de Bedrijfsobjecten (alias informatieobjecten) zijn verschoven van hoofd- naar deelbedrijfsfuncties. Dit geeft meer detail, waarbij het Bedrijfsobject – indirect via de (deel)bedrijfsfunctie – nog steeds bij dezelfde (hoofd)bedrijfsfunctie uitkomt.

Daarnaast verloopt de relatie vanaf de applicatielaag nu ook naar de deel-Bedrijfsfunctie. Ook dat geeft meer detail.

Bedrijfsprocessen Een (deel)Bedrijfsproces gaat – in principe – behoren tot één (deel)Bedrijfsfunctie (aggregatie).

Het (gebundeld) Bedrijfsproces is een bovenliggend Bedrijfsproces (bv. een ketenproces) dat via aggregatie gebruik maakt van meerdere (deel)Bedrijfsprocessen. Omgekeerd kaan (deel)Bedrijfsproces voor meerdere (gebundelde) Bedrijfsprocessen ingezet worden.

Obsolete associatie van (deel)Bedrijfsfunctie met (gebundeld) Bedrijfsproces De Bedrijfsprocessen uit HORA1 zijn inhoudelijk nog niet aangepast op deze metamodel-aanpassing. Om geen kennis uit HORA1 te verliezen, is de bestaande associatierelatie nog opgenomen in het Archimate-bestand. Zodra de huidige Bedrijfsprocessen inhoudelijk worden aangepast, zal deze relatie verdwijnen.
Bedrijfsobjecten onderling Het metamodel van HORA 1.0 is gebaseerd op het Archimate-bestand. Hierin kwam de aggregatie-relatie tussen Bedrijfsobjecten niet voor, echter wel in de wiki-afbeeldingen.

Omdat deze afbeeldingen wel zijn meegenomen in het Archimate-bestand van HORA 2.0, is deze aggregatierelatie nu toegevoegd aan het metamodel. Omdat we zijn uitgaan van één relatie tussen dezelfde elementen, zijn die associaties vervangen door aggregaties.

Applicatiefunctie De applicatiefunctie is toegevoegd om functionaliteit van systemen te kunnen beschrijven. Door deze toevoeging kan inzichtelijk worden dat systemen meerdere functies kunnen hebben. En omgekeerd kan inzichtelijk worden dat sommige functies terugkomen in meerdere systemen.

Inhoudelijk zijn de Applicatiefuncties afgeleid uit de HORA1-systemen c.q. realiserende Bedrijfsfuncties. Hierbij zijn nog weinig meer-op-meer relaties gelegd. Deze metamodel wijziging legt hiervoor wel de basis; inhoudelijk kan hier later meer gebruik van worden gemaakt.

De realisatie-relatie in HORA1 van de Applicatie-component naar de bedrijfsfunctie wordt in HORA2 indirect overgenomen door een toekenningsrelatie naar de Applicatiefunctie, die vervolgens een bedient-relatie legt naar de (deel)Bedrijfsfunctie.

Systeem wordt Referentie-applicatie In HORA1 waren de systemen (Applicatiecomponent) gebaseerd op wat er redelijkerwijze aan systemen verkrijgbaar was in de markt. Om deze kennis niet te verliezen, zijn deze Applicatie-componenten gehandhaafd als referentie-applicatie in HORA2.

Er wordt aangeraden om deze Referentie-componenten niet over te nemen naar de instellingsarchitectuur, maar de daadwerkelijke applicatie daar te modelleren.

Afsplitsing externe applicaties Externe applicaties van zelfstandige derden, maken géén deel uit van de (instellings)architectuur. Omdat ze wel relevant kunnen zijn voor het uitwisselen van gegevens met deze derde partijen, zijn ze wel gehandhaafd in HORA2.

Let op: Onder “extern” verstaan we hier niet de leveranciers van PASS/SAAS-oplossingen; dit behoort tot de reguliere (instellings)architectuur.

Om hun externe karakter expliciet te maken, zijn ze als aparte Applicatiecomponenten opgenomen en exclusief opgenomen in het HORA-domein “Derden”. Voor deze externe applicaties zijn tevens minder relaties opgenomen; ze zitten overigens nog wel in het uitgebreide model. De bestaande relaties die hierdoor niet meegaan van HORA 1.0 naar HORA 2.0 zijn in het Delta-bestand gedocumenteerd.

Referentie-applicaties onderling Binnen HORA1 bestond er een associatie-relatie tussen Applicatiecomponenten. Deze is vervangen door een bedient-relatie, waardoor deze relatie een richting heeft gekregen.

Documentatie van alle wijzigingen

Omdat instellingen vaak hun instellingsarchitectuur hebben afgeleid van de HORA, is het wenselijk om de wijzigingen binnen de HORA te kunnen meenemen binnen de instellingsarchitectuur.

Deze wijzigingen zijn gedocumenteerd door een (technische) vergelijking te maken tussen het Archimate-bestand van HORA 1.0 (2013) en van het nieuwe ArchiMate-bestand (2018). Dit Delta-bestand is eveneens opgenomen op de Bestanden-pagina.

Naast de generieke wijzigingen vanuit het metamodel, zijn er nog meer wijzigingen, die in het Delta-bestand zijn opgenomen:

Verschil Toelichting
Hernoemingen Een aantal elementen heeft een andere naam gekregen. Dit is onder meer gedaan om namen uniek te maken of om beter herkenbaar te maken (m.n. de Externe applicaties).

Verder slaat bv. het woord “stage” nu op alle vormen van praktijkopdrachten, dus ook de afstudeerstage.

Indirectie relaties Sommige rechtstreekse relaties in HORA 1 (zoals hoofd-Bedrijfsfunctie naar Bedrijfsobject) verlopen nu indirect (vanwege detaillering). Dit zijn de wijzigingen W05, W06, W09, W10 (zie Legenda-werkblad).

Indien – in een enkel geval – een oorspronkelijke relatie, ook indirect niet meer aanwezig is, wordt is de kolom “zie legenda” leeg, waarmee deze relatie inhoudelijk dus echt verdwenen is.

Alle wijzigingen sinds oktober 2013 Tussen 2013 en 2018 zijn er wijzigingen doorgevoerd binnen HORA 1, maar is daarvoor geen nieuw Archimate-bestand uitgebracht.

Daarmee is het echt een vergelijking tussen 1.0 en 2.0.

Wiki-afbeeldingen Bij HORA 1, waren diverse uitwerkingen gemaakt in afbeeldingen, bv. in de HORA Referentiemodellen (zie Bestanden-pagina). Deze zijn zoveel mogelijk opgenomen in het Archimate-bestand.

Het is namelijk de bedoeling om alle informatie op de wiki vanaf HORA 2.0 te genereren vanuit dit Archimate-bestand. Op die wijze zal alle informatie op de HORA-wiki voortaan consistent zijn.

Inhoudelijke verbeteringen Bij het uitwerken van HORA 2.0 hebben we inhoudelijke aanpassingen zoveel mogelijk vermeden; we wilden ons zoveel mogelijk richten op metamodel-aanpassingen.

In sommige gevallen kwamen we echter fouten tegen of zaken die we niet in deze vorm wilden meenemen. Daardoor zijn er ook inhoudelijke wijzigingen doorgevoerd. Een voorbeeld daarvan is het specialiseren van Competentie naar Deelnemercompetentie en Medewerkercompetentie.

Verder zijn – voor de volledigheid – ook alle gelijk gebleven elementen en relaties opgenomen.

Uitgebreid metamodel

Bij HORA2 wordt –als best practice – ook een uitgebreid metamodel meegeleverd op de Bestanden-pagina, echter zonder ArchiMate-bestand. Dit uitgebreide metamodel kent meer relaties (waaronder de flow-relatie) en een extra Archimate-concepten (Data-object, Technologiefunctie, diverse Services). Deze uitbreidingen kunnen naar keuze worden toegevoegd aan de instellingsarchitectuur.

Vragen en opmerkingen

Eventuele vragen en/of opmerkingen zijn welkom bij het HORA-beheerteam, zie Over HORA.